خانه گردشگری

گردشگری پایدار چیست؟

در دهه ۱۹۸۰ اصطلاح توسعه پایدار برای اولین بار مطرح شد که به معنای بهره‌مندی از منابع، بدون آسیب به آن‌ها است. توسعه پایدار نیازهای عصر حاضر را فراهم می‌کند، بدون آنکه توانایی نسل‌های بعد برای تامین نیازهای خود آسیب ببیند. توسعه پایدار، جنبه‌های اقتصادی و صنعتی را با محیط زیست ترکیب می‌کند تا بهترین نتیجه حاصل شود.

در قرن ۲۱ با پیشرفت‌های صنعتی و آسان‌تر شدن ابعاد مختلف زندگی، سفر و گردشگری بیشتر مطرح شد. با افزایش شمار گردشگران و آثار منفی این صنعت همچون آسیب به محیط زیست، آلودگی و جنبه‌های فرهنگی آن، مفهوم «گردشگری پایدار» مورد توجه قرار گرفت. با تکیه بر مفاهیم گردشگری پایدار (Sustainable Tourism) می‌توان از حداکثر مزایای آن بهره‌مند شد و از آسیب‌ها و جنبه‌های منفی آن دوری کرد. البته هیچ صنعت و فرایندی بدون تاثیر نیست و نمی‌توان انتظار داشت که توسعه گردشگری بدون هیچ آسیب و اثرات منفی باشد، اما گردشگری پایدار تلاش می‌کند تا این اثرات منفی را تا جای ممکن کاهش دهد.

شناخت ابعاد توسعه پایدار؛ اولین گام برای رسیدن به گردشگری پایدار

برای بررسی توسعه پایدار گردشگری، ابتدا بهتر است تا نگاهی به ابعاد توسعه پایدار داشته باشیم. با شناخت ابعاد توسعه پایدار می‌توانیم به درک خوبی از توسعه گردشگری برسیم. توسعه پایدار ۳ بعد مختلف دارد که در ادامه به معرفی آن‌ها پرداخته‌ایم.

بعد اقتصادی

این بخش موضوعات اقتصادی همچون فقرزدایی، دستیابی به پیشرفت‌های اقتصادی در کشورهای در حال توسعه و افزایش درآمدها در بخش‌های مختلف را شامل می‌شود. در واقع، بعد اقتصادی تلاش می‌کند تا توسعه پایدار با پیشرفت‌های اقتصادی در بخش‌های مختلف همراه شود تا برای بخش‌های دولتی و خصوصی و مردم نیز سودآوری داشته باشد.

بعد اجتماعی - فرهنگی

در بعد دیگری از توسعه پایدار، موضوعات اجتماعی مطرح شده و مدنظر قرار می‌گیرد. مباحث اجتماعی شامل الگوی مصرف، تامین سلامت، مسکن، رفتارهای اجتماعی، آداب و رسوم مردم بومی، تحولات جمعیت، تغییرات اجتماعی، باورها و... است. توسعه پایدار بدون توجه به مباحث اجتماعی معنا و مفهومی ندارد و نمی‌توان به آن‌ها بی توجه بود.

بعد محیط زیست

در توسعه پایدار تلاش بر حفظ منابع طبیعی است که این منابع طبیعی، از جنگل‌ها، کوهستان‌ها، دریاها و اقیانوس‌ها، مراتع، گونه‌های گیاهی و جانوری و... تشکیل می‌شود. همچنین تلاش‌ها برای مدیریت زباله‌ها و فاضلاب، زمین‌های کشاورزی، منابع آب مصرفی و... نیز باید مدنظر قرار گیرد. هر آنچه را که از طبیعت، محیط زیست و اکوسیستم‌های طبیعی تصور کنید، در این بعد از توسعه پایدار جای می‌گیرد.

اصول گردشگری پایدار از حفظ تنوع زیستی تا اقتصاد جوامع محلی

شعار معروف «گردشگری پایدار؛ ابزاری برای توسعه» به خوبی نشان می‌دهد که توسعه پایدار گردشگری تا چه اندازه اهمیت دارد و باید به آن توجه کرد. از همین روی، باید با اصول توسعه گردشگری پایدار آشنا شد که این اصول به شرح زیر است:

• ماهیت پایدار منابع: تمامی منابع طبیعی، اجتماعی و فرهنگی را باید همچون تجارتی بلند مدت در نظر گرفت و به ماهیت پایدار آن‌ها توجه کرد.
• حفاظت از تنوع: منابع طبیعی و فرهنگی، جنبه‌های مختلفی داشته و بسیار متنوع هستند. در گردشگری پایدار برای حفظ این تنوع، تلاش بسیاری می‌شود.
• جلوگیری از مصرف بیش از حد: زمانی که میزان استفاده از یک منبع، بیش از حد طبیعی باشد، کیفیت آن منبع کاهش یافته و در ادامه باید برای بازسازی آن هزینه کرد.
• مشارکت جوامع محلی: مردم بومی و محلی در گردشگری پایدار نقش مهمی دارند. مشارکت جوامع محلی موجب دستیابی به اهداف گردشگری پایدار شده و برای خود آن‌ها نیز مفید است.
• حمایت از اقتصاد محلی: با دنبال کردن مسیر توسعه پایدار در امور گردشگری، می‌توان اقتصاد مردم محلی را توسعه داد تا از فواید اقتصادی و مالی گردشگری بهره‌مند شوند.
• برنامه‌ریزی راهبردی: در چهارچوب گردشگری پایدار، یک برنامه‌ریزی راهبردی در سطح محلی و ملی انجام می‌شود تا اهداف توسعه پایدار گردشگری به دست آید.
• آموزش نیروی انسانی: افراد فعال در مشاغل مرتبط با گردشگری باید از مردم بومی یک منطقه انتخاب شوند. همچنین این نیروهای انسانی باید در راستای توسعه گردشگری پایدار آموزش ببینند.
• بازاریابی در صنعت گردشگری: با ترفندهای اصولی بازاریابی می‌توان برای توسعه گردشگری در یک منطقه و جذب گردشگران تلاش کرد تا بتوان به اهداف گردشگری پایدار نزدیک شد.
• مشاوره با مردم و افراد ذی‌نفع: زمانی می‌توان در راستای گردشگری پایدار موفق شد که از جوامع محلی، مردم و سازمان‌های مربوطه محلی مشاوره گرفت و نظرات آن‌ها را سهیم کرد.
• تحقیق و تجزیه و تحلیل: توسعه پایدار در زمینه گردشگری بدون تحقیق و دستیابی به اطلاعات درست و دقیق امکان‌پذیر نیست و در این مسیر، بررسی پیشرفت‌ها و اقدامات انجام شده نیز اهمیت دارد.

گردشگری سبز؛ حفاظت و لذت بردن از محیط زیست

ممکن است شما نیز تاکنون واژه گردشگری سبز را شنیده باشید که برخی افراد آن را همان گردشگری روستایی می‌دانند و آن را سفر به محیط‌های سبز تفسیر می‌کنند، در حالی که این‌طور نیست! در طی سال‌ها، گردشگری آسیب‌های زیادی را به محیط زیست وارد کرد و برای جلوگیری از این آسیب‌ها، مفهوم گردشگری سبز مطرح شد. این نوع گردشگری بیشتر طرفدار محیط زیست است و بین محیط زیست و موضوعات اجتماعی ارتباط برقرار می‌کند.

زمانی که در کنار اسم یک محصول یا فرایند، واژه سبز قرار می‌گیرد؛ به معنای تولید آن محصول یا انجام آن فرایند، بدون آسیب به محیط زیست است. گردشگری سبز، سفر به محیط‌هایی است که بخشی از جاذبه اصلی آن‌ها را طبیعت تشکیل می‌دهد و نکته اصلی، تلاش برای حفظ آن محیط است، بدون آنکه دچار آسیب و نابودی شود.

ممکن است اکنون این سوال برای شما پیش بیاید که چه تفاوتی بین اکوتوریسم و گردشگری سبز وجود دارد؟ احتمالا شما نیز این دو مفهوم را نزدیک به هم تصور می‌کنید، پس باید نگاهی دقیق‌تر به اکوتوریسم هم داشته باشیم.

اکوتوریسم برای سفری مسئولانه به دل طبیعت

اکوتوریسم به معنای سفرهای مسئولانه به محیط‌های طبیعی مانند جنگل، کوه، دریا و... است که هدف آن لذت بردن از طبیعت، بدون آسیب به محیط زیست است. هدف از اکوتوریسم، سفر به محیط‌های شهری نیست و سفر تنها به دامان طبیعت انجام می‌شود. در سال‌های اخیر، اکوتوریسم در ایران و در جهان بیشتر مورد توجه قرار گرفته و شاهد گروه‌هایی هستیم که در طول سال، به مناطق طبیعی سفر کرده و تنوع محیط‌های طبیعی مختلف را تجربه می‌کنند.

گردشگری سبز را نمی‌توان تنها یک سفر به طبیعت تعریف کرد و در واقع این مفهوم، نوعی از گردشگری را توصیف می‌کند که در طی آن آسیبی به اکوسیستم و مناطق هدف گردشگری وارد نمی‌شود. مثلا موضوع اقامتگاه‌ها در گردشگری سبز، ممکن است یک هتل یا اقامتگاه بوم‌گردی باشد، در حالی در اکوتوریسم، اقامتگاه ممکن است در یک چادر سفری خلاصه شود و هدف، ماندن در طبیعت است.

ویژگی اقامتگاه های سازگار با محیط زیست

گردشگران در طول سفر نیازمند مکانی برای اقامت هستند که این مکان ممکن است اقامتگاه بوم‌گردی یا هتل باشد. یکی از موضوعات مهم در توسعه گردشگری پایدار، بحث اقامتگاه است. برای دست یافتن به اهداف توسعه پایدار گردشگری، موضوع اقامتگاه‌های سازگار با محیط زیست مطرح می‌شود. این اقامتگاه‌ها از یک سو، تجربه خوشایندی از سفر را برای گردشگران به وجود آورده و از سوی دیگر، به حفظ محیط زیست و تنوع زیستی کمک می‌کند. همچنین این اقامتگاه‌ها با ایجاد اشتغال برای مردم محلی، بر جنبه‌های اقتصادی توسعه گردشگری نیز توجه دارد.

از جمله ویژگی‌های یک اقامتگاه سازگار با محیط زیست می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• تولید کمترین میزان زباله و مدیریت زباله‌ها
• استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر در اقامتگاه
• انتخاب وسایل مختلف مانند حوله و دستمال از مواد قابل بازیافت
• استفاده از جریان هوا برای تهویه، به جای استفاده از دستگاه تهویه
• وجود وسایل برقی کم مصرف
• وسایل حمل‌ونقل پاک مانند دوچرخه و خودروهای هیبریدی
• عایق‌بندی مناسب اقامتگاه برای سرما و گرما
• مصرف مواد ارگانیک در تهیه غذاها و نوشیدنی‌ها

البته کمپینگ در طبیعت نیز یکی از روش‌های اقامت گردشگران است که در این روش نیز باید موارد مختلفی مانند مدیریت زباله‌ها و عدم تغییر محیط‌های طبیعی برای برپایی کمپینگ را در نظر گرفت و در صورت عدم رعایت نکات لازم، کمپ زدن نیز موجب آسیب به طبیعت می‌شود.

کلام آخر

در این مطلب درباره توسعه پایدار گردشگری صحبت کردیم و به بررسی ابعاد و اصول آن پرداختیم. توسعه گردشگری پایدار یک پیشنهاد نیست، بلکه پیروی کردن از آن برای حفظ محیط زیست ضروری خواهد بود. دولت‌ها و کشورهایی که در پی پیشرفت و جذب سرمایه از راه گردشگری هستند، باید توسعه پایدار گردشگری را دنبال کنند تا در کنار حفظ محیط زیست، از حداکثر مزایا گردشگری بهره‌مند شوند. گردشگری پایدار راهی است تا ما و نسل‌های بعدی بهترین تجربه از سفر و گردشگری را داشته باشیم.

سوالات متداول

عوامل موثر بر گردشگری چیست؟

سه عامل اصلی در توسعه گردشگری نقش دارد که این سه عامل شامل گردشگران (مهمان‌ها)، مردم محلی (میزبان‌ها) و جاذبه‌ها (ویژگی‌های مقصد) است. این سه عامل با یکدیگر در ارتباط بوده و هر یک نقشی مهم در صنعت گردشگری دارند.

گردشگری پایدار چیست؟

توسعه گردشگری پایدار به معنای توسعه گردشگری با حفظ منابع طبیعی، توجه به موضوعات فرهنگی و اجتماعی، پیشرفت‌های اقتصادی و مشارکت جوامع محلی است. با تکیه بر گردشگری پایدار، اثرات منفی گردشگری کاهش یافته و اثرات مثبت آن بیشتر می‌شود. گردشگری پایدار نیازهای عصر حاضر را فراهم می‌کند، بدون آنکه بر توانایی نسل‌های آینده برای بهره‌مندی از این منابع تاثیر منفی بگذارد.

ابعاد گردشگری پایدار چیست؟

بعد اقتصادی، اجتماعی و محیط زیست را می‌توان به عنوان ابعاد گردشگری پایدار معرفی کرد که به صورت هم‌زمان مدنظر قرار می‌گیرند.

گردشگری پایدار برای کدام مناطق و کدام نوع سفرها مطرح می‌شود؟

گردشگری پایدار تمامی جنبه‌های سفر و مقاصد مختلف را مدنظر قرار می‌دهد. تفاوتی نمی‌کند که مقصد سفر شهرها و روستاها است یا محیط‌های طبیعی مانند دشت و جنگل؛ چراکه گردشگری پایدار یک مفهوم کلی برای هر نوع سفر و توریسم محسوب می‌شود.